Gorunen kende ne beledci

Meqale:
Hafiz Mirzə
www.hafizmirza.com

GÖRÜNƏN KƏNDƏ NƏ BƏLƏDÇİ
( Daha bir kitab müsabiqəsinin siftəsini kor etdilər)

Adın yanlış olması da çox söz deyir
Öz fəaliyyəti ilə milli-mənəvi dəyərlərə xidmət etdiyi halda bəzən yazarlara çoxları başıxarab kimi baxır, ona yaxşı dolanmaq üçün məsləhətlər verir. Yazarların problemi isə bütövlükdə cəmiyyətin problemi olaraq qəbul olunmalı və ona yazarın dolanışıq mücadiləsi kimi yanaşılmamalıdır. Yaradıcılıq İlahi xüsusiyyət olduğu üçün yazarın probleminin həllində həm də cavab elementləri vardır. Amma kimsə bu sa¬va¬bı qazanmaq istəmir. Biz kitab biznesinin yaranması, formalaşması və ədəbiyyatın in¬ki¬şafı naminə Dövlət Dəstəyi və digər variantlar, yollar təklif edirdik. İnsafən, son vaxt¬lar ədəbiyyatın problemlərinə diqqət yetirilməsi sahəsində müəyyən dəyişikliklər hiss olunur. Son günlər ölkə başçısının Dövlət Mükafatı Komissiyasının forma¬laş¬ma¬sı ilə bağlı verdiyi sərəncam bu sırada təsadüfi sayıla bilməz. 2008-ci ildə “Qızıl kəl¬mə” mükafatının verilməsi bu boşluğa ciddi təsir etməsə də heç olmaması ilə mü¬qa¬yisədə şükür etməyə əsas verirdi. 2009-cu ilin sonunda “Əli və Nino” kitab evinin sahibi Nigar Köçərli ortada görünməsi bir yenilik sayıla bilərdi. Əlbəttə, əgər ki, ob¬yektiv keçiriləcəkdisə. Birdən birə və heç bir yaradıcılıq profili olmayan kitab evinin “Milli Kitab Mükafatı” təsis etdiyini bəyan etməsi nə qədər qəribə olsa da diqqətə layiq hadisə hesab oluna bilərdi. Bu xanımın kitab biznesi yaratmaq çabaları və mü¬əy¬yən uğurları diqqəti cəlb edir, amma Azərbaycan yazarları onun səmimiy¬yə¬tinə çox da inanmırdılar. Azərbaycanda “Akademkitab”ın direktoru Əliağa müəl¬lim¬dən daha artıq kitab təəssübkeşi və işgüzar olmayacaqdı ki. Amma Əliağa müəllimin ma¬ğa¬zasını köçürdüb yerində restoran və ya brend-market açmaq düşünüldüyü halda, bu gənc xanımın qarşısında yaşıl işıq yandırılır və o da öz şəbəkəsini genişləndirirdi. Bi¬zim nəyimizə lazım kim kimin nəyidir və ya arxasında kim dayanıb. Çinlilərin ayağı açılandan sonra daha Azərbaycanda sahibsiz itlər də yoxdur. 15-ci məsumu axtarmaq elə biz yazarlara qalnayıb ki! Məni sevindirən bu xanımın kitab mağazaları şəbəkəsi yaratması idi. Günlərin bir günü “Milli Kitab Mükafatı” (“MKM”) təsis etməsini də mən əvvəlcə xeyirxah bir addım kimi qarşıladım. Amma mükafatın adı bir qədər yer¬siz görünürdü. Çünki “Milli” sözü çox ciddi ifadədir və “Dövlət” sözünə paralel işlə¬di¬lən anlayışdır. Bu adda mükafatı yalnız hökumət və ya dövlətin razılığı ilə AzYB, ən dəqiqi isə Milli Elmlər Akademiyası təsis edə bilərdi. O halda da yaradılan ko¬missiyaya yalnız nəşr edilmiş və artıq kitab halında olan əsərlər təqdim edilməli idi. Necə ki vaxtı ilə ilin ən yaxşı kitablarına Dövlət Mükafatı verilərdi. İlin Milli Kitabı kimi təkcə bədii kitab deyil, elmi və ya publisistik kitabın da seçilməsi düzgün idi. Amma burada bu adda mükafat yalnız bədii və nəsr kitabına veriləcəkdi. Kitab ifa¬də¬si təkcə ədəbiyyata aid deyil axı. Göründüyü kimi, bu çox böyük anlayış idi və arxa¬sında yüksək mənbələr dayanmalı, mükafat olaraq daha yüksək məbləğ qoyulmalı idi. Adi bir kitab evi 3000 manatlıq “Milli Kitab mükafat” təsis edə bilirsə, deməli, sabah bir dönər dükanı “Milli mətbəx”, flarmoniya bağındakı ma¬nıslar “Milli müğənni” və ya Bakını pis kökə salmış “prorablar” yığışıb “Milli me¬mar” mükafatı da təsis edə bi¬¬lər. Bu mənada Nigar xanımın mükafata “Xəzər in¬cisi”, “Əsrin nəfəsi”, “Odlar yur¬¬du” və ya “Qızıl klaviatura”, “Sönməyən monitor” ki¬mi adlardan birini qoyması da¬ha doğru idi. Şəriətdə adın yanlışlığı heç də kiçik məqam sayılmır. Məsələn, kəbin kə¬silərkən tərəflərin adında buraxılan bircə hərif səhfi də bu izdivacdan doğulacaq övladın zinadan törənməsi anlayışını yaradır və “bic” adını doğurur. Bu müsabiqənin də yaranışından səhv kökləndiyini görməmək mümkün deyildi, amma məqsəd, mə¬ram, niyyət doğru olduğu üçün susmağın və sonunu gözləməyin yeri vardı. Verilən ya¬zılı və şifahi məlumatlara əsasən mükafatın təsis edilməsi ilə bağlı məqsədlər cə¬miy¬yətin diqqətinin Azərbaycan ədəbiyyatına cəlb edilməsi, Azərbaycan mədə¬niy¬yətinin zənginləşdirilmsinə yönəlmiş ədəbiyyat əsərlərinin müəlliflərinin axtarışı və stimullaşdırılması, Azərbaycan mədəniyyətinin və ədəbiyyatının sosial əhəmiyyətinin gücləndirilməsindən ibarət idi. Buna görə bir sıra forumlarda bu xanımı alqışladıq, bədxahlardan müdafiə etməyə çalışdıq, təşkilatçılar Lənkəran ictimaiyyəti ilə gö¬rüş¬mək istədikdə əlimizdən gələn köməkliyi əsirgəmədik. Hətta “CTV” də çıxış etdikləri zaman canlı bağlantıya qoşulub, bu xa¬nı¬mın belə müqəddəs amala görə sağ əlini nə¬zə¬ri cəhətdən götürdüm və qoydum ölkə¬nin daha imkanlı iş adamlarının başına. Am¬ma heç demə bütün bunlar görüntü imiş və ölkə səviyyəsində növbəti şou yapılırmış. Çox təəssüf ki, təsisçilərə inananlardan və bu şouya öz yazılarımı təqdim etməklə röv¬nəq verənlərdən biri də mən oldum. İnamsız yaşamaq olmur axı.

Müsabiqənin nizamnamə səhvləri

“Milli Kitab Mükafatı” müsabiqəsinin təkcə adı yanlış deyildi, onun nizam¬na¬mə¬sində də kifayət qədər səhvlər vardı və bu kimi səhvlər onun obyektiv keçirilməsinə mane olacaqdı. O vaxt bunları yazıb təqdim etmək istədim, amma müsabiqəyə əsər verdiyim üçün zəhlə tökmək istəmədim. Çox danışanı kim xoşlayır ki! Sonralar daha dərindən maraqlandıqca o qədər “qəmbərqulu” tapdım ki, hətta təqdim etdiyim 3 yazıdan hər hansı birinin ilk 20-liyə düşməməsini də Allahdan arzuladım. Nizam¬na¬mə¬dən görünən və gedişatda üzə çıxan boşluqlar qaliblər üçün halallıq saxlamırdı. İnan¬ma¬yan¬lar üçün nizamnamənin bəzi maddələrinə bir daha nəzər sala bilərik. Ni¬zam¬¬namədə bildirilir ki, “2.5 Hər müəllif ən çox üç əsər təqdim edə bilər.” Hər hekayə və ya povest də bir əsər hesab olunmurmu? Elə isə “1.4 Müsabiqəyə minimum 40 000 işarədən (o cümlədən məsafələr) ibarət olan hekayələr, povestlər, romanlar, povest və ya hekayələr məcmuları təqdim edilə bilər.” nə deməkdir? Axı hekayələr və povestlər məcmusu burada rəqəmi 3-dən yuxarı qaldırır və elə çıxır ki, bir müəllif hər birində 15-20 hekayə (15-20 əsər) olan 3 bağlama, əs¬lində isə 50-60 əsər təqdim etmiş olur və bununla da say meyarı qeyri-dəqiqləşir. 40 min işarəlik baryer də çox gülünc idi. Heç Dostoyevski də 40 min işarəlik hekayə yazmayıb. C.Məmməd¬qulu¬za¬dənin görəsən hansı hekayəsi 40 min işarəlikdir? Digər bölmədə “1.5 Mükafata müəllifin vətəndaşlığından asılı olmayaraq Azərbaycan dilində yazılmış bütün əsərlər və əsərin dilindən asılı olmayaraq Azərbaycan vətəndaşı tərəfindən yazılmış əsərlər təqdim oluna bilər” yazılmışdı. Bu isə o deməkdi ki, Azərbaycan dilini bilən və yaxud təmiz bilməsə də tərcümə etdirən bir erməni və ya rus da internet vasitəsilə müsabiqədə öz əsəri ilə iştirak edə bilər və bu halda qalib gəlmək ehtimalı artıq olduğu üçün ( Biz ölmürük beynəlmiləlçilik nü¬ma¬yiş etdirməkdən ötrü!) onun əsəri bizim üçün Milli kitab hesab olunar. Təsəvvür edin ki, azərbaycanlı yazarın tat, ləzgi, kürd, ivrit, talış və ya rus dilində yazılmış bir əsəri qalib gəlir və bizim “Milli Kitabımız” elan olunur. Hərçənd ki, məhz buna ehtimal heç də az deyil. Çünki ilk 20-liyə salınmış Samit Əliyevə Nigar xanımın xü¬susi sim¬pa¬tiyası var və hətta bir müsahibəsində onu “Azərbaycan yazıçıları arasında №1” ad¬lan¬dırıb. Məncə rus dilli əsərin qalib elan edilməsi Azərbaycanda əsil milli (azər¬bay¬can¬ca) ədəbiyyatın yaradılmasının mümkün olmadığını və bu ədəbiyyatın artıq qü¬ruba endiyini sübut etməyə hesablanmış niyyət də sayıla bilər. Nizam¬na¬mənin “2.1 Əsər müəllifin özü tərəfindən müsabiqəyə təqdim olunur” fikri “2.7 Müsabiqədə iş¬tirak üçün aşağıdakı materiallar Mükafatın elektron ünvanına gön¬də¬ril¬mə¬lidir:..” fikri ilə uzlaşmırdı. Əgər internet vasitəsilə göndəriləcəksə, müəllifin şəxsən harasa gəlməsinin nə mənası vardı? Eləcə də “3.2 Münsiflər Heyətinin tərkibində müxtəlif peşə sahibləri olur: yazçılar, alimlər, sahibkarlar, ictimai xadimlər, mədəniyyət xadimləri, jurnalistlər” maddəsi çox çiy idi. Əslində münsiflər he¬yə¬tinə yalnız ədəbiyyatşünas alimlər, tənqidçilər və yazıçılar daxil edilə bilərdi. İc¬ti¬mai xa¬dimin, sahibkarın, başqa sahənin alimlərinin orada nə işi var ki? Məsələn, MM üz¬vü Rəbiyyət Aslanova və ya teleaparıcı Nərgiz Cəlilova ədə¬biy¬ya¬tın hansı dərəcədə da¬ha mü¬kəmməl bilicisi hesab olunur? “3.6 Münsiflər Heyətinin siyahısı Müka¬fa¬tın saytında qeyd olunur.” maddəsi də doğru deyil. Əsil obyektiv keçiriləcək müsa¬bi¬¬qənin münsiflər heyətinin siyahısı sonacan qapalı qalmalıdır. Bu¬rası Azərbaycan; burada müəlliflərin onlara ciddi təsiri də ola bilər, təzyiqi də. Ümu¬miy¬yətlə, əsil ob¬yek¬tiv müsabiqə tam anonim keçirilməli idi. Belə ki, bu halda mü¬əllif, yalnız dərc olun¬mamış əsəri ilə iştirak edir və əsərin müəllifi kimi yalnız xüsusi kod qeyd olunur. Bu kod müəllifin şəxsiyyət vəsiqəsinin nömrəsi olarsa daha yax¬şıdır. Çünki şəxsiyyət və¬siqəsinin nömrəsindən heç vaxt daha biri ola bilməz. Bu halda nə Ekspertlər Şurası (EŞ), nə də münsiflər heyəti müəllifin kimliyinə nəzərən tərəfkeşlik edə bilməyəcək və ya müəllifdən çəkinməyəcəkdi. Eləcə də müəlliflərin qəbul edilməmiş əsərə görə kim¬¬sə¬ni itttiham etməyə haqqı olmayacaqdı. Çünki hər iki he¬yət yalnız təsisçilərə mə¬¬lum ola bilərdi. Digər obyektiv formalar da vardır. Kitab şəklində nəşr olunmuş əsər¬lə¬rin müsa¬biqəsi isə ayrıca və bir başqa mexanizmlə keçirilməli idi. Malı mala qat¬maq olmazdı. Ni¬zamnamədə EŞ-ı Münsiflər heyətindən daha “avtoritetnı” gö¬rü¬nür¬dü. Fəaliyyəti heç bir norma və ya şərtlərlə tənzimlənməyən EŞ-hın üzvü öz zöv¬qü ilə kimi istəyirsə seçə, tanımadığı, xoşlamadığı, ədavəti olan və ya gözünə pis gö¬rünən müəllifin əsərini qəsdən bir kənara ata bilərdi. Buna gö¬¬¬rə də “uzun” və “qısa” siyahı müəyyənləşdikdə əsərlərə verilən yekdil yazılı rəyin də əlavə edilməsi vacib idi. Eləcə də seçilməyən əsərlərin siyahısı ictimaiyyətə təq¬dim olunmalı və ob¬yektivlik naminə onların barəsində də qüsurlar, mənfi rəy əks edilməli idi. Bu halda mü¬¬¬əllif öz hüquqlarının hansı dərəcədə tapdalandığının və ya tapdalan¬ma¬dı¬ğı¬nın şa¬hi¬¬di olacaqdı. Ola bilsin ki, müəllif öz əsərinə qərəzli münasibətin şahidi olsun. Bu hal¬¬¬da o nə edə bilərdi? Məncə nizamnamədə Apelyasiya komissiyası da nəzərdə tutulmalı və bu ko¬missiya ediləcək müraciətlər əsasında tədqiqat apar¬dıqdan sonra haqqı bərpa etmək üçün əsəri uzun siyahıya əlavə etmək səlahiyyətinə malik olmalı idi. EŞ-nın hansı meyarları əsas götürməsi də geniş qeyd edilə bilərdi. Və müsa¬bi¬qə¬də iştirak pullu olmalı, bu pul EŞ-na ödənilməli idi. “Səsvermə nəticələrinin qiymət¬lən¬dirilməsi” maddəsi də qeyri-dəqiqliyə yol verə biləcək nüanslarla zəngin¬ləş¬diril¬mişdi. Beləcə bir çox hallarda təsisçinin təsir mexanizmi üçün yollar saxla¬nıl¬mış¬dı. Məncə sonuncu mərhələdə Münsiflər heyətinin bütün üzvlərinin eyni saat, eyni dəqiqədə hamı üçün açıq on¬layn sistemlə qiy¬mət göndərməsi qeyd edilməli, kiminsənin ən sonda qiymət verərək nəticəyə təsir edə bilməsi üçün əl yeri qalmamalı və nəticə hamının gözü önündə müəyyən edilməli idi. Əl¬bəttə, əgər obyektiv mü¬sa¬bi¬qə keçirtmək istəyirdilərsə. Amma... “Dəvənin harası düz idi ki, boynu da düz olsun.”

Müəmmalarla dolu “uzun” siyahı

Müsabiqə fəaliyyətə başladıqdan sonra müəmmalı tərəfləri o qədər çox oldu ki, yaz¬maqla qurtaran deyil. Məlliflərdən tələb olunan anket də obyektiv məqsədlərə mü¬va¬fiq gəlmirdi. Müəllifin qısa tərcümeyi halının və hansı kitablarının nəşr elil¬mə¬si¬nin kimə nə dəxli vardı? Müəllif barəsində daha geniş məlumatı qalib müəyyən edil¬dik¬dən sonra da əldə et¬mək olardı. Qabaqcadan elə məlumatların alınması isə yalnız müəllifləri tanımağa, ki¬min-kim olmasını müəyyən etməyə hesablana bilərdi. Bu isə ədalətli seçim üçün yolverilməzdir. Ekspertlər şurasını müəllifin kimliyi deyil, əsərin keyfiyyəti maraqlandırmalı idi. Amma görünür bu heç də əsas meyar deyilmiş. Ni¬zam¬¬namənin “Mükafat prosesinin müddətləri” bölməsinə inansaq, elə çıxacaq ki, bu “mü¬sabiqə” hər il keçiriləcək.Amma yanvarın 26-da “uzun” siyahı təqdim edil¬dik¬dən sonra adamın heç inanmağı gəlmədi ki, belə ədalətsizliyi görmüş yazarlar bir də bu mü¬sabiqədə iştirak etmiş olsun. Dekabr ayının 31-də müsabiqəyə əsərlərin ve¬ril¬mə¬si ba¬şa çatdı. Yanvarın 26-a kimi uzun siyahı müəyyənləşdirildi. Deyilənə görə mü¬sa¬biqəyə 265 əsər verilmişdi. 3 əsərə bölsək, ən azı 85-90 müəllif deməkdir. 265 əsəri 5 nəfərlik Ekspertlər şurasının necə oxuduğunu təsəvvür etmək olmur. 265-i 26 günə bölsək günə ən azı 10 əsər düşür. Beş nəfərlik EŞ-da hər kəs hər gün ən azı 40 min işarəlik iki əsər oxuyub qurtarmalı və dəqiq qiymətləndirmə aparmalı imiş. Bu isə əsla inandırıcı deyil. EŞ-nın başqa iş-gücü yoxdur? Həm də axi nizamnamədə onların və Münsiflər heyətinin maliyyələndirilməsi barədə bir kəlmə də yazılmamışdı. Bu halda belə böyük məşəqqətə kim razı ola bilərdi. Çox güman ki, əsərlər müəlliflərin “vesinə” görə, səthi nəzər salınmaqla, gözəyarı ayrılmşdı. Bu isə böyük haqsızlıq demək idi! Müəllifin min bir əzab-əziyyət hesabına ərsəyə gətirdiyi əsərə kimsə bir an içində və gözəyarı qiymət verirdi. Başqa cür olduğuna inanmağa əsas verən bircə nüans da yox idi. Mən “uzun” siyahıdakı 20 müəllifin çoxunu tanıdığım üçün bil¬gilərimi Sizə təqdim edirəm. Görəsəksiniz ki, hamısı tanınmışlar, vəzifəlilər və Ba¬kı¬da məskunlaşmış müəlliflərdir. Bu halda Təşkilat komitəsi nə üçün rayonlara düş¬müş¬¬dü? Şou yapmaqdan, piyar düzəltməkdən başqa cavab varmı? Elə isə onların buk¬letlərində xüsusi yer almış “Azərbaycan ədəbiyyatı üçün inci hesab edilən ədəbi əsərlər yarada biləcək yeni müəlliflərin tapılması və stimullaşdırılması” fikri nə demək idi? Olmaya 20-liyə salınmış xalq yazıçısı Mövlud Süleymanlı və ya Seyran Səxavət yeni müəllif idi? Mövlud Süleymanlı Az.TV-nin sədr müavinidir. 20-liyə daxil edilmiş Məqsəd Nur isə Az.TV-də “Xəbərlər” informasiya studiyasının rəh¬bəridir. Hünərin var onları seçmə! Şərif Ağayar Mədəniyyət və Turizm Nazir¬li¬yi¬nin Nəşriyyat, reklamın təşkili və informasiya şöbəsində işləyir. Əlabbas Bağırov Bakı Şəhər İcra Hakimiyyətinin Ticarət və İstehlak Departamentinin mətbuat xid¬mə¬ti¬nin rəhbəridir. Azər Kamal son çağırış MM-in üzvü olmuş, hazırda Prezident Ad¬minis¬trasiyası Aqarar Siyasət Məsələləri şöbəsinin müdiridir. Kamran Nəzirli İpo¬teka Fondu katibliyinin rəhbəridir. Göründüyü kimi, hamısı dəyərli və lazımlı insan¬lar¬dır. Yenə də deyim? Fəxri Uğurlu “Altun Kitab” Nəşrlər evində baş redaktordur. Rəna Yüzbaşı “Şəffaflıq Azərbaycan” Korrupsiyaya qarşı mübarizə İctimai Birliyinin icraçı direktorudur. Yusif Şükürlü Azərbaycan Müəllimlər İnstitutu Şəki şöbəsinin “Təbiət elmləri və tədrisi metodikası” kafedrasının müdiridir. Əjdər Ol Sosial Müdafiə Fondunun İdarə rəisidir. Elxan Qaraqan isə reperdir. Bəli, reper! Bəxtəvər başımıza! Əla seçimdir! Əmin ola bilərik ki, əgər Namiq Qaraçuxurlu və ya Aygün Kazımova da nəsə yazıb verərdilərsə, hökmən, min faiz 20-liyə düşərdilər. Mə¬nim zənnimcə bu sırada təkcə Həmid Herisçi hazırda bir elə vəzifə sahibi deyil. Onun və Rafiq Tağının da yəqin ki, yaxşı yazıçı olaraq reytinqini və ya qopara bi¬lə¬cəyi küy-kələyi nəzərə alıblar. Belələri də olmalı imiş ki, bu 20-liyə nəzər dəy¬mə¬sin deyə. “Pragma” İstimai siyasət Mərkəzinin direktoru Taleh Şahsuvarlı da bu mənada çox təh¬lükəlidir, əks təqdirdə onlar üçün yerdə bir şey saxlamazdı. Hərçənd ki, dünya üzrə götürdükdə kiminsə yüksək, kiminsə aşağı, kiminsə yağlı, kiminsə yavan və¬zi¬fə¬də işləməsinin onun yazdığı əsərin keyfiyyətinə heç bir dəxli yoxdur. Amma burası Azər¬baycandır deyə xatırlatdım. Bu arada Nigar xanım müsahibə verib deyir ki, guya ona təzyiqlər olub, nə bilim rüşvət təklif ediblər, hətta ətir-flan, rayon pen¬diri gəti¬rib¬lər, amma onlar almayıb və öz obyektivliyini əldən verməyiblər. Mərhəba! Yox bir bo¬ranı vermək istəyiblər! 20-lik siyahıya baxarkən obyektivliyin dərəcəsi elə yaxşı bəl¬li olur! Görünür 20-liyə digər düşməyənlər bir elə vecə gələn mənsəb və məş¬¬hur imza sahibi olmayıblar. Və yaxud da daha yüksək vəzifəli və imkanlı ya¬zar¬lar üç min manata görə bu müsabiqəyə qoşulardılarsa, buradakıların əksəriyyəti sı¬raya salın¬maz¬dı. Məsələn, çox hörmətli Hüseynbala Mirələmov və ya Ənvər Seyidov əsər versəydi onlara bərabər nəzərlərlə baxa biləcəkdilərmi? Bütün bunları qa¬baq¬ca¬dan bilmədən və nəzərə almadan obyektiv müsabiqə keçirtmək ideyası utopiyadır və ya gözə kül üfürmək üçündür.Bax, ona görə də anonim müsabiqə keçirilməli idi. Bu ol¬mayıbsa, deməli, obyektivliyə qabaqcadan və düşünülmüş şəkildə əhəmiyyət ve¬ril¬məyib.

Müsabiqənin sonrası barədə acı və şirin mülahizələr

“Uzun siyahı” elan olunana qədər hamı ilk obyektiv müsabiqənin şahidi olacağını dü¬şünürdü. Amma yenə də ümidlər qırıldı. Buna görə də bizdə hər müsabiqə yalnız 1-ci dəfə hörmətli olur. Sonra üstündən heç bir ay ötməmiş unudulur, sadə sta¬tis¬ti¬ka¬ya çevrilir. İnişil keçirilən “Qızıl kəlmə” müsabiqəsi də elə oldu. Gərək hər şey əda¬lət¬li olsun ki, insanlar öz məğlubiyyətini etiraf edə bilsinlər. Yuxarıdakı mənsəb siya¬hısını görən yazar obyektivliyə inana bilərmi? Bir çoxu abrına bükülüb səsini çı¬xart¬mayacaq. Çünki səsini çıxardacağı halda “uzun siyahı”da yer alanlardan daha zəif ya¬zıçı olduğunu biruzə verəcəyini düşünəcək. Amma səhv qənaətdir. Məncə “bəyə¬nil¬məyənlər” susmaqla “Milli Kitab” adı altında spekulyatsiya edənlərin dəyirmanına su tökmüş olacaq. “Müsabiqənin” təşkilat komitəsi inanmıram ki, onların hamısının si¬ya¬hısını dərc etsin. Çünki bu halda ictimaiyyət kimlərin “seçilmədiyi” ilə seçi¬lən¬lə¬rin fərqini gec-tez görəcək. Bəlkə də heç o qədər əsər olmayıb. Buyursunlar subut et¬sin¬lər. Əvvəl-axır hər kəs öz yerini bilməli və ictimai dəyər daşıyan məsələlərdə eh¬ti¬yat¬lı olmalıdır. Müsabiqənin nə üçün AzYB tərəfindən keçirilməməsi də müəyyən su¬allar doğurur. Bu iş axı “kakoy-to” kitab evinin işi deyil! Amma mən əminəm ki, əgər bunu AzYB keçirdərdisə, bir bu qədər sponsor, təşkilati dəstək və media-partnyor toplaya bilməzdi. Görəsən nə üçün? Çünki AzYB əslində “ofsayt” vəziyyətə salınıb. Məncə daha kimsə AzYB-ə iltifat göstərə bilməz. Bu qurumun görməli olduğu işin onun qurultay ilində adi bir kitab mağazasına həvalə edilməsi, özünü isə xoşluqla, ya naxoşluqla yalnız müsabiqəyə dəstək vermək vəziyyətinə salınması, bir mağazanın ye¬dəyində getməsi çox incə mətləblərdən xəbər verir. Bu məsələnin üzərinə çox get¬mə¬¬yə ehtiyac bilmirəm – özləri bilər. Deyim ki,“qısa siyahı” üzə çıxandan sonra zid¬diyyətlər kəskinləşəcək, indi 20-likdə xamuş olan və özlərini ən “bərkgedən” yazıçı hesab edən yazarlar ayağa qalxacaqlar. Çünki 10-luğun seçimi də 20-liyin seçimi kimi keyfiyyətə görə müəyyənləşməyəcək, o halda daha digər parametrlər işə Salı¬na¬caq. Bunları düşənərək 20-liyə düşməyənləri təbrik etmək də olar. Münaqişəli və əsə¬bi vəziyyətdən daha tez uzaqlaşdılar, canları qurtardı. Bu müsabiqənin 1-ci mərhə¬lə¬sin¬dən keçməyən əsərlər bəlkə də keçənlərdən daha keyfiyyətlidir. Biz buna müsa¬bi¬qə bitdikdən sonra daha dəqiq cavab tapacağıq. Mən özümün təqdim etdiyim “Qa¬la¬nın son günü” və “Prezident” povestini və ya ilk musiqili(simfonik) roman növü sa¬yı¬la biləcək “Son və başlanğıc” romanını tərifləmək və hamısından daha üstün oldu¬ğu¬nu iddia etmək fikrində deyiləm. Hər halda ədəbiyyatşünas alim, professor Şamil Vəliyev nəşrə hazırlandığı üçün bu romanı oxumuş və barəsində çox geniş və müsbət rəy yazmışdır. İnanmıram ki, Ekspertlər şurasında kimsə Şamil müəllimdən daha ma¬hir ədəbiyyatşünas sayılsın. O mənada 20-liyə düşməmək heç umurumda da deyil. Əksinə, yalnız buna görə ekspertlər şurasına minnətdarlıq etməyim lazım. Ac başım, dinc başım. Sözüm yalnız ədalət naminədir və istəyirəm fikirləşməsinlər ki, bizi bar¬maq¬larına dolaya bildilər. Barmağa dolananlar oldu, amma onlar heç də 20-liyə salın¬ma¬yanlar sırasında deyil. Müsabiqələr təkcə ədəbi mühitdə yox, həm də ölkənin ictimai həyatında canlanmaya və ruh yüksəkliyinə səbəb olur. “MKM” olacaqmı? Buna görə ədalət və halallıq prinsipləri əsas götürülməli idi. Bu çətin məsələdir, bəli, amma elə hünər də buna nail olmaqdadır. Yoxsa ki, haradansa maddi və mənəvi dəstək əldə edərək və ya buna layiq bilinərək, münasib seçilərək ortaya çıxarılmaq heç də böyük qəhrəmanlıq deyil və ardını təkcə Nigar Köçərli yox, hər kəs bacarardı və mən əminəm ki, başqaları heç də ondan zəif görünməzdi. Bir azca mahir təşkilatçı yüksək səviyyədə qəbul olunduğu rayonlara, ali məktəblərə və təşkilatlara bir də getmək, yazarlarla görüşmək və ədəbi ictimaiyyətə bir də müraciət etmək üçün üz saxlamağı da unutmamalı idi. Buna görə müsabiqənin 1-ci mərhələsində hər 100 əsərə görə 20 əsər seçilməklə şansları artırmaq daha düzgün olardı. Nizamnamədə EŞ-na müstəsna halda “uzun siyahı”nın say tərkibini artırmaq səlahiyyəti də verilə bilərdi. Bu halda 265 əsərdən ən azı 50 əsərin seçilməsi daha çox məqsədəmüvafiq olar və ədəbiyyatın təbliğinə daha güclü təkan verərdi. Belə vəziyyət kəskin ziddiyyət də doğurmazdı. 2-ci mərhələdə 50-dən 25, yalnız 3-cü mərhələdə 12 əsərdən ibarət “qısa siyahı” seçmək və bunu nəşr etdirib yaymaq və həm məxvi münsiflər heyətinin, həm də internet oxucularının ixtiyarına buraxmaq münasib sayılardı. Beş nəfərlik EŞ-na 265 əsəri oxumaq üçün 26 gün, 10 əsəri oxuyub dəyərləndirmək üçün isə 12 nə¬fər¬lik Münsiflər heyətinə 70 gün vaxt verilməsi də lətifə mövzusu sayılmalıdır. Bu yerdə çukçaların ölənlərinə ayrıca rəhmət düşür. Müsabiqənin əyalətlərdə də müəyyən ma¬raq oyatması üçün orada yaşayan yazarların təmsilçiliyinə üstünlük verilməsini nə¬zər¬də saxlamağa dəyərdi. Dünyanın heç bir ölkəsində bütün yazarlar yalnız paytaxtda məs¬kunlaşmaqla ədəbi aləmə daxil olmur. Belə münasibət gördüyü üçün hamı Bakıya can atır. Onsuz da internet əyalət-şəhər fərqini aradan qaldırmaqdadır. Guya ki, Bakıda qaynar ədəbi mühit var? Bakıda sadəcə paytaxt üstünlükləri var ki, əslində bunun yalnız siyasətə və iqtisadiyyata daha çox aidiyyatı ola bilər. Əyalətdə yaşayan yazarlar bütün müsabiqələrdə özlərinə qarşı ögey münasibəti hiss edirlər və bunu açıq etiraf etməkdən də çəkinmirlər. “MKM” daha bir nümunə oldu. Sonuncu mər¬hələdə SMS-lə bal verilməsi zamanı əyalətdə yaşayan yazarlar daha böyük aktivlik gös¬tərəcək və müsabiqənin biznes uğuru da təmin olunacaqdı. Amma olmadı. Bu qə¬dər bacardılar, bunu etdilər. Daha forsla sinələrinə döyməsinlər ki, böyük və savab iş görürlər. Məncə “seçilməyənlər” əsla ruhdan düşməməlidir. Neft və milyardlar səltə¬nə¬tində 3000 manat bir elə böyük məbləğ deyil. Əsas olan ədəbi mühitdə sakitliyin po¬zulması və aktivləşə biləcəyi ehtimalı idi. Təəssüf ki, bu müsabiqə ədəbiyyatımızın inkişafına ciddi təkan verməyəcək. Görünən kəndə nə bələdçi, indidən məlumdur ki,onun doğurduğu rezonans ədəbiyyatımızda canlanmaya səbəb olmayacaq. Olsa-olsa yazarlar arasında nifaq, ziddiyət və pessimizm yarada bilər. Siftəsi kor qoyulan işlərin sonu əvvəlində bəlli olur. Məsələnin ən pis tərəfi odur ki, yazarların inamı, ümidi daha bir dəfə qırıldı. Amma yaxşı ki, ədəbiyyatımızı böyük uğurlara aparacaq ədəbi hadisələrin mövcudluğuna, gözəl əsərlərin yazılacağına və oxucu potensialının yüksələcəyinə ümidlər ölməmişdir. Sonuncu ölən ümidlərdir. Buna isə Azərbaycan Ədəbiyyatını yaratmış və öz əsərləri ilə onun keşiyində durmuş dahi yazarlarımızın ulu ruhu imkan verməz.